Iedereen gelooft iets.
Ken je atheïsten? Ze geloven misschien niet in God, maar ze geloven wel in sommige dingen. Tenzij ze complete blanco's zijn, geloven ze dat sommige dingen "goed" zijn, en andere "slecht". Zij kunnen vriendelijk, productief, creatief en vrijgevig zijn -- zij hechten duidelijk waarde aan deze gedragingen. Zelfs als ze egocentrisch zijn, geloven ze waarschijnlijk dat het "goed" voor hen is om niet te hongerig of te koud of te verveeld of te arm te zijn. Misschien geloven ze ook dat het "goed" is als andere mensen ook niet te hongerig zijn. Misschien denken ze dat oorlog "slecht" is. Of dat het "slecht" is om spullen te stelen. Of allerlei andere dingen.
Maar de begrippen "goed" en "slecht" kunnen nogal willekeurig zijn. Wie zegt dat het goed is? Eén persoon? Voor wie wordt het verondersteld goed te zijn? Die persoon? Zijn vrienden? De hele maatschappij?
Je zou kunnen zeggen dat mensen recht hebben op hun overtuigingen, maar dat gaat niet echt op. Wat als deze persoon gelooft dat het in orde is om je huis te vernielen? Of je familie te vermoorden? Of je auto te stelen?
Dus als je op zoek bent naar betere regels, zou je kunnen denken: "Nou, laten we democratisch zijn. Laten we de meerderheid laten regeren -- de meerderheid kan beslissen wat goed en kwaad is." Maar dat pakt ook niet goed uit. Wat als de meerderheid een Hitler aan de macht brengt? Maakt dat zijn beslissingen goed? Uh... nee.
Dus, zou je kunnen denken, "Ok, dan, hoe zit het met een ander soort regel, zoals het grootste goed voor het grootste aantal?" Een manier om het algehele geluk te berekenen? In 'The Moral Philosopher and the Moral Life', schetst William James een mogelijk scenario (en wijst het af!):
"... miljoenen mensen blijvend gelukkig houden op de eenvoudige voorwaarde dat een zekere verloren ziel aan de rand van de wereld een eenzaam martelaarsleven leidt, wat anders dan een sceptische en onafhankelijke emotie kan het zijn die ons onmiddellijk doet voelen, ook al komt er een impuls in ons op om het zo aangeboden geluk aan te grijpen, hoe afschuwelijk het genot ervan zou zijn als het opzettelijk wordt aanvaard als de vrucht van zo'n koopje?"
Fjodor Dostojevski stelt in "De gebroeders Karamazov" ongeveer dezelfde uitdaging. Ivan Karamazov is in gesprek met zijn jongere broer, Alyosha:
Stel je voor dat je een menselijk bouwwerk creëert met het doel de mensen uiteindelijk gelukkig te maken, hen eindelijk vrede en rust te geven, maar dat het noodzakelijk en onvermijdelijk was om slechts één klein schepsel dood te martelen - die baby die met zijn vuist op zijn borst slaat, bijvoorbeeld - en dat bouwwerk te stichten op zijn ongezuiverde tranen, zou je er dan mee instemmen om onder die voorwaarden de architect te zijn? Zeg het me, en vertel de waarheid."
"Neen, ik zou niet toestemmen," zeide Alyosha zacht.
Alyosha had gelijk. De "grootste goed" formulering zit niet lekker. Hoe beslissen atheïsten dan hoe ze zich moeten gedragen? Wat is volgens hen "goed" of "fout"? Of "beter" of "slechter"? Hoe kunnen ze die termen überhaupt gebruiken? Ze impliceren een hogere, diepere norm -- een soort van overkoepelend doel.
Zodra je ophoudt te denken dat gedrag willekeurig en inconsequent kan zijn, en dat absoluut alles kan, heb je een geloofssysteem. Je hebt een aantal waarden, een aantal normen. Ze kunnen heel wazig, ongevormd, ongefundeerd, egoïstisch ... maar ze zijn overtuigingen en waarden, en je bouwt je leven rond hen.
En wat dan nog? Als je gelooft in bepaalde gedragsnormen en waarden, dan is het waarschijnlijk heel belangrijk om die zorgvuldig te kiezen. Tijdens zijn proces in 399 v. Chr. zei Socrates: "Het niet-onderzochte leven is het leven niet waard".
En, wat zei Jezus? "Maar zoekt eerst het koninkrijk Gods en zijn gerechtigheid, en al deze dingen zullen u toegevoegd worden." (Mattheüs 6:33)
In de Bijbel hebben we een tekst die door miljarden mensen als heilig is beschouwd, al duizenden jaren lang. Dat alleen maakt het nog niet goed; miljarden mensen kunnen het mis hebben. Maar het is misschien wel een teken van aandacht! Jezus zei ook dit: "Zoekt, en gij zult vinden. Klop, en u zal worden opengedaan." (Mattheüs 7:7)
